De geschiedenis, de camera, het project
Voor een fotograaf hebben niet alleen foto’s, maar vaak ook de camera’s waarmee hij of zij werkt een verhaal. Voor mij geldt dat in het bijzonder voor mijn oude Zeiss-Ikon Kolibri.
Die kleine, eenvoudige camera was ooit het eigendom van Franziska Grün, Franzi, een jonge joodse vrouw die in de oorlog als onderduikster bij mijn grootouders in Utrecht woonde, in de tijd dat mijn moeder nog thuis was. Zij vertelde mij dit verhaal.
Westerbork
In 1942 trouwde Franzi in kamp Westerbork met haar geliefde Max Falk, die daar sinds 20 maart 1940 was geïnterneerd. Max mocht het kamp niet uit; Franzi kon wel naar binnen. Kort daarna koos ze voor de liefde en meldde ze zich vrijwillig in Westerbork. De camera gaf ze aan mijn moeder in bewaring. Franzi en Max zijn met hun één jaar oude zoontje Robert eerst naar Theresienstadt gedeporteerd en uiteindelijk alle drie in Auschwitz vermoord.
Het verhaal van Franzi
Met de camera, die is gebouwd tussen 1930 en 1935, heb ik in mijn tienerjaren leren fotograferen. Later kreeg ik hem van mijn moeder cadeau. In de jaren tachtig maakte ik met ‘de Kolibri’ foto’s van de Joodse begraafplaats in Praag.
Daar ontstond voor het eerst het idee om aan de hand van de camera het verhaal van Franzi te vertellen. Die gedachte is nooit meer verdwenen.
Het project
Een aantal jaren geleden haalde ik de Zeiss-Ikon uit de kast met het plan om alle Joodse begraafplaatsen in Nederland te fotograferen. Dat bleek al snel een onmogelijke opgave, maar een gesprek met beleidscoördinator Henk Steinvoort van het Warnshuus in Warnsveld, Zutphen bracht uitkomst. Henk was op zoek naar een onderwerp voor een expositie over Achterhoeks cultureel erfgoed.
Mijn oorspronkelijke plan werd aangepast. Ik fotografeer met de Kolibri de Joodse begraafplaatsen in de Achterhoek, en bij de foto-expositie komt een vitrine met daarin de camera en een toelichting op het verhaal van Franziska Grün. Samen met mijn zus ga ik op onderzoek naar de geschiedenis van Franzi. We nemen daar de tijd voor tot mei 2020: 80 jaar na het begin van de oorlog.
Ons project bestaat uit drie delen:
- Ik maak foto’s van alle 20 Joodse begraafplaatsen in de Achterhoek en exposeer die foto’s van 12 mei tot 12 juli 2019 in het Warnshuus in Warnsveld. Het fotograferen van de begraafplaatsen en het ontwikkelen en afdrukken van de films doe ik zelf. Vormgevingswerkplaats De Lente in Doesburg maakt de lijsten.
- Mijn zus Hannie Smit en ik doen historisch onderzoek naar Franzi. Wie was Franziska Grün, waar kwam ze vandaan, hoe kwam ze als onderduikster in de oorlog bij mijn grootouders in Utrecht terecht? Is er nog familie, zijn er nog sporen van haar te vinden? De fotograaf in mij doet ook nog onderzoek naar de herkomst en geschiedenis van de camera die Franzi achterliet.
- Er komt op termijn een boek over Franziska Grün. Mijn zus en ik houden daarbij de regie. Voor redactie, vormgeving, druk en publiciteit gebruiken we externe expertise.
Ruud Smit
Doesburg, februari 2019
